گل بنفشه

گل بنفشه

به فارسی «بنفشه » و «بنفشه وحشی» و در کتب طب سنتی با نام «بنفسج» نامبرده می شود به فرانسوی آن را Violette و به انگلیسی Violet ، Viola و Blue  violte گویند. گیاهی است از خانواده Violaceae دارای گونه های مختلفی است در زیر نام علمی چند گونه آن را که از نظر خواص دارویی بیشتر مورد توجه هستند ، در زیر شرح داده می شود.

۱- بنفشه معطّر وحشی . به فرانسوی Violette  odorante و Violette  des haies و به انگلیسی Violet و Sweet  Violet گفته می شود . نام علمی آن   Viola  odorata  L. میباشد به هندی نیز بنفشه گفته می شود.

 

 

مشخصات

بنفشه معطر گیاهی است وحشی چند ساله دارای گلهای بسیار معطر به رنگ بنفش تیره که در بهار ظاهر می شود ریشه آن دونده طویل و برخلاف گل آن بدبو می باشد گیاه خیلی کوچک است برگهای آن متناوب می باشد تکثیر آن باتقسیم بوته پس از خاتمه گل دادن در پاییز و یا با کاشت بذر در خزانه و انتقال نهال کوچک آن در بهار در زمین اصلی می باشد. این گیاه در آب و هوای معتدل و نقاط سایه دار اغلب مناطق دنیا می روید درایران در اغلب نواحی معتدل به طور خودرو دیده می شود در دامنه های البرز ، کندوان ، کرج ، هرزویل ، دامنه های مرطوب راه عمارلو، کبوتر چاک و رودبار شناسایی شده است از گل و ریشه و در برخی موارد از برگ و تخم این گیاه نیز در طب سنتی به عنوان دارو استفاده می شود.

 

ترکیبات شیمیایی

در ریشه بنفشه معطر گلوکوزید و متیل سالیسیلات یافت می شود از ریشه بنفشه یک آلکالوئید به نام ویولین و یک گلوکوزید به نام ویولاکوئرسیترین که احتمالاً مشابه روتین است و یک ساپونین به دست می آید در ریشه ها و غنچه ها و برگهای بنفشه ترکیب متیل سالیسلات در شکل گلوکوزید وجود دارد.

ویولین پس از این که از ریشه بنفشه استخراج شد به شکل گردی است سفید رنگ باطعم و تلخ وتند که در آب کم حل می شود ولی در الکل حل نمی شود و قی آور است .

بنفشه دارای مقدار کمی اسانس با بوی مطبوع است و برگ آن نیز دارای مقدار کمی آنتوسیانین می باشد.

 

در هند از بنفشه به عنوان معرق و برای کاهش تب استفاده می شود از گل بنفشه به عنوان نرم کننده و در موارد اختلالات صفراوی و ناراحتی های ریه ها مصرف می شود از گل بنفشه شربتی درست می کنند که برای رفع ناراحتی های بچه ها مفید است و از ریشه آن به عنوان قی آور استفاده می شود.

بنفشه از نظر طبیعت طبق رای حکمای طب سنتی سرد و مرطوب است و از نظر خواص معتقدند که مسهل صفرا می باشد و عطش ، حدت خون، تبهای گرم و خفقان را تسکین می دهد اگر در این موارد با ماء الشعیر و آلو خورده شود اثر آن بیشتر است و برای نزله ، زکام ، سرفه و سرماخوردگی و ناراحتی های معده وکبد و طحال و درد کلیه چه از طریق خوردن و چه از طریق ریختن و مالیدن دم کرده آن روی عضر و یا استفاده از ضماد آن نافع است .

بوییدن گل تازه بنفشه خواب آور است اگر هر روز ۱۵-۸ گرم از گل خشک آن به طور گرد مخلوط با آب سرد تا چند روز خورده شود برای رفع اسهال صفراوی نافع است و اگر ۱۵ گرم ساییده گل آن با ۲۵ گرم شیر خشت و ۲۵ گرم شکر سرخ خورده شود ، مسهل سریع العملی است . ریختن چند قطره از دم کرده بنفشه در بینی برای باز کردن تنفس و رفع خشونت سینه و زکام خیلی نافع است . اگر دم کرده آن را با گل بابونه روی سر بریزند رفع سردرد می کنداسراف در خوردن آن موجب ضعف و باعث سنگینی معده و آشفتگی حال می شود و در این قبیل موارد باید انیسون خورد مقدار خوراک از جرم گل خشک یا برگ بنفشه حداکثر تا ۲۵ گرم و در دم کرده ها تا ۵۰ گرم است . گل بنفشه را در موقع تهیه نباید زیاد جوش داد زیرا اثر آن کاسته می شود و دم کرده آن همیشه بهتر است معمولاً با شکر سرخ خورده می شود و اگر با آلو و عناب وتمبر هندی و شاتره و هلیله خورده شود مسهل قویی می باشد خوردن آب برگ بنفشه که با ثلث آن شکر مخلوط شود برای عارضه خروج مقعد اطفال مفید است ریشه بنفشه قی آور است .

روش تهیه شربت بنفشه : گل بنفشه تاره ۱۰۰ گرم ، آب مقطر به اندازه کافی و قند ۳۸۰ گرم . گلها را از بن سبز آن جدا کرده و مدت ۱۲ ساعت در ۲۰۰ گرم آب جوش دم کنند و از پارچه تمیزی با فشار ردّ کنند و صاف کنند و صاف شده را بگذارند ته نشین شود و صاف روی آن را بردارند و با شکر سرخ مخلوط کرده در حمام ماریه قند را در آن حل کنند این شربت خلط آور و کمی ملیّن است و مقدار خوراک از آن ۴۰-۲۰ گرم می باشد.

تیزان بنفشه : گل بنفشه خشک پاک کرده ۸ گرم ، آب ۱۰۰۰ گرم . این دو را مخلوط کنند و بگذارند خوب خیس بخورد و صاف کنند ویا دم کرده و صاف کنند و فنجان فنجان در روز بیاشامند خلط آور و ملیّن است .

برای تهیه مسهل اطفال ۱۶ گرم گل بنفشه رادر ۵۰۰ گرم آب دم می کنند، مسهل خوبی است.

شربت ترکیبی خوشمزه بنفشه که کودکان بامیل می خورندو مسهل سودا و بلغم است : زنجبیل ۱۱گرم ، مصطکی ۱۱ گرم ، قرنفل ۱۱ گرم ، قاقله ۱۱ گرم ، گل سرخ ۱۱ گرم ، بسفایج ۱۹ گرم ، سنا مکّی ۱۹ گرم ، سقمونیا ۱۹ گرم ، تربد سفید که تراشیده باشد و با روغن بادام چرب شده باشد ۸ گرم ، گل بنفشه ۸ گرم ، شربت بنفشه ۷۰ گرم ، شربت نیلوفر ۷۰ گرم،شربت گل گاوزبان ۷۰ گرم ، ترنجبین ۱۰۰ گرم، شیرخشت ۱۰۰ گرم، آب آلوبخارا ۱۵۰ گرم، آب تمرهندی ۱۵۰ گرم ، و مشک ۵/۳ گرم . ابتدا سقمونیا و گل بنفشه را مخلوط کرده و خوب نرم بسایند و با سایر اجزاء جامد یاد شده که خوب کوبیده و بیخته شده اند مخلوط نمایند.بعد ترنجبین و شیر خشت را درگلاب حل و صاف نموده و با شربتها و ۴۰۰ گرم قند مخلوط کرده قوام بیاورند و بعد سایر داروهای کوبیده و ساییده شده و بیخته را در آن بریزند و خوب به هم بزنند تا کاملاً مخلوط شود مقدار مصرف از این شربت ۲۰-۱۰ گرم هر بار است .

روش تهیه جوشانده ترکیبی بنفشه که برای نرم کردن سینه و به عنوان خلط آور قوی مصرف می شود : گل بنفشه ، گل خطمی ، گل پنیرک ، گل شقایق ، گل رجل القط ، پای خر ، بوصیر را به نسبت مساوی مخلوط کرده و دم کرده ای بر مبنای ۵ گرم از مخلوط فوق در هزار گرم آب جوش تهیه و پس از صاف کردن ، فنجان فنجان مصرف کنند.

۲- بنفشه گونه .Viola  cinerea Boiss

گیاهی است چند ساله به رنگ خاکستری سفید .این بنفشه در هندوستان و در بعضی مناطق ایران در شکافهای سنگی کوهها می روید از نظر خواص دارویی تقریباً در ردیف بنفشه معطّر است .

 

 

۳- بنفشه سه رنگ .

به فرانسوی Pensee  sauvage و به انگلیسی Wild  pensy گفته می شود و واریته ای ازآن در گل کاری ها با نام بنفشه فرنگی کاشته می شود. نام علمی آن Viola Tircolor L.Var   arvensis  Murr گیاهی است یکسال و دوساله و در برخی موارد بر حسب ارقام مختلف آن چند ساله است . در بعضی ارقام بدون کرک و گاهی با کرک است .

 

 

ترکیب شیمیایی

در این بنفشه گلوکوزید زردرنگی به نام ویولاکوئرستین یافت می شود و در ریشه آن نیز ویولین وجود دارد.

 

در اسپانیا گلها و برگ بنفشه گونه V.tricolor به عنوان محرّک مورد توجه است در موارد روماتیسم و بیماری جلدی مصرف می شود در استعمال داخلی دم کرده آن را برای تصفیه خون ، رفع جوش، کورک، تب خال ، دمل و نظایر آن می خورند ریشه آن در هند به جای اپیکا برای آوردن قی مصرف می شود و از دم کرده ریشه آن برای قطع اسهال خونی کودکان استفاده می شود. دراستعمال خارجی ۸-۴ گرم گیاه و گل آن را در۲۵۰ گرم آب ۱۰-۸ ساعت خیس می کنند و معادل ثلث وزن محلول حاصله قند و شیر اضافه می نمایند ومی جوشانند تا حل شود. از این محلول برای رفع اکزمای پوست استفاده می شود.

برای تهیه دم کرده آن ۳۰-۱۵ گرم گل خشک بنفشه گل خشک بنفشه را در ۱۰۰۰ گرم آب جوش دم می کنند برای تهیه محلول قی آور ۵-۲ گرم ریشه بنفشه را در یک فنجان آب می جوشانند و مصرف می کنند شیره تازه گیاه نیز ۵۰ گرم در روز مصرف می شود.

۴- بنفشه گونه Viola  sylvestris(Lam.)Reichb که مترادف آن Viola silvatica Boiss. می باشد. گیاهی است یکساله خیلی کوچک گلهای آن بدون عطر به رنگ بنفش یا آبی این گونه در مناطق شمالی ایران انتشار دارد و کاشته نیز می شود.

 

در هند ار گونه فوق برای رفع ناراحتی سینه و دفع سرفه استفاده می شود و از له کرده ساقه ، برگ و گلهای گیاه روی زخمهای بد و جراحتها می گذارند ، التیام بخش است .

در فرانسه مرسوم است از ریشه بنفشه به عنوان مسهل در موارد یبوست استفاده میشود برای این کار ۲۰-۱۵ گرم ریشه بنفشه را گرفته پس از تمیز کردن آن را کاملاً خرد می کنند و در ۳۰۰ گرم آب می جوشانند تا مقدار آن نصف شود یعنی ۱۵۰ گرم شود این جوشانده را صبح ناشتا و در یک دفعه می خورند. در امریکا دم کرده گیاه را برای تصفیه خون، کنترل سرطان ، و بیماری های پوستی تجویز می کنند و بخصوص اگر با شبدر قرمز و شاه پسند مخلوط و دم شود اثرش بسیار محسوس تر است .